Kinsay Ingon?
Una sa tanan, ang atong honasan ug kabakhawan gipanag-iya sa tanan. Hinatag kini sa Diyos ug walay angayan nga makapahimulos niini kon dili ang tanang katawhan, hilabina ang mga tawo nga nagpuyo duol ug nabuhi niining mga lugara. Mga politiko gani dili usab angayan nga makapanghilabut niini nga walay pakigkonsulta sa katawhan ni makapanag-iya niini gawas lamang sa pagbuhat og mga bala-od nga makapanalipud ug makapalahutay niini. May bala-od man o wala may katungod ang mga lumulupyo nga makapangisda ug makapanginhas dinhi alang sa ilang libring pagkaon ug kapanginabuhi-an. Usa lamang ka butang nga angay nilang bantayan kanunay aron dili kini maguba ug mausik, mao ang pagpanalipud kanunay niini aron dili kini mahanaw.
Subo lamang gyud palandongon nga aduna juy mga tawo nga interesado niini sa pinulitikanhon o hinakog nga paagi bisan pag ingnon nila nga ang katuyo-an alang sa kaayuhan ug kalambu-an sa tanan – mga pasumangil nga walay kapasikaran.
Aduna man hino-on poy mga tawo nga mohatag og panahon alang sa pagpanalipud niini apan pila ra ni sila nga may mga maloloy-o’g pagbati. Swerte kon may mga pundok nga magpaluyo kanila. Apan kon wala, padayon ang kalipay sa mga tawo’ng dauta’g katuyo-an ug walay kasayuran sa balaod sa kinaiyahan.
Niining dapita dako kaayo ang mahimo sa mga mananagat ug mangin hasay pinaagi sa ilang pagpakabana. Angay lang nga manalipud usab sila niini kay ila kining panginabuhi. Wala lang tingali gyud ko magsilbi kaniadtong mga panahona kay ako lang ang nag-inusara.
Unsa may angayan nilang pagabuhaton, sa malinawon nga paagi, aron nga masulbad ang ilang mga kahingawa? Wa lagi kono silay mahimo kay dili sila makadoot. Di makadoot ha? Tan-awon ta.
Mananom ug daghang bakhaw ug pagatpat sa katunggan. Kuha-an kini’g mga basura aron makapadayon ang ilang pagdako. Makigsabut sa mga opisyalis sa baranggay aron adunay panaghi-usa. Kon mahimo butangan og “off-limit sign” sa entrada sa katunggan o kabakhawan. Pa-abton una’g lima ngadto sa napulo ka tuig ang ilang pagpadako aron lig-on ang mga puno-an niini. Dili hilabtan ang tibo-ok honasan sulod sa labing menos napulo ka tuig aron makabalik kini sa iyang kanhing kahimtang. Ipa-undang gayud ang mga coastal bypass road projects kay sa kadugayan mawala ang tibo-ok honasan ug kaligu-anan sa mga katawhan. I-uli ang mga hinakot nga yuta balik sa iyang gigikanan. IIikay o ipahilayo ang mga dagkong sakayan sa honasan aron dili madahik ang mga tanggapa ni-ini. Idili ang pagbutang og mga “floating houses” sa sulod sa honasan.
Pakigkita-an ang mga opisyalis sa DENR, BFAR, DPWH, etc, ug mohangyo nga dili na maghimo’g mga makadaut nga proyekto sa honasan ug kadaplinan sa kabaybayonan. Sundon kanunay ang mga bala-od nga may kalabutan sa kadagatan ug kinaiyahan. Sulatan ang mga politiko sa kagamhanan ug hangyo-on kini sila nga dili i-apil sa ilang mga plano ang paghimo og mga proyekto sa daplin sa kabaybayonan. Bantayan nga dili malabugan og mga basura ang kadaplinan sa kabaybayonan. Hatagan og katungod ug kahigayonan ang mga mananagat ug manginhasay sa paghimo’g kalihokan tali sa pagpanghilabot sa honasan ug kabakhawan. Mag “picket o mag “rally” kaha ug uban pa kung wala nay laing medyos. Wa ba silay gahum? Walay dili mahimo kon buhaton lang. Lain baya pud kun yatakan ang imong katungod.
Ingon lamang niining mga pa-agiha nga sila ug kitang tanan makabaton og kaginhawa-an ug kalinaw sa atong panginabuhi. Magtan-aw na ba lamang diay ta nga mag-anam og kahanaw ang atong dagat kaligo-anan, honasan ug kabakhawan tungod lamang sa mga makadaut nga proyekto?
by Art Siga
Southern Leyte Times
